Θύματα βίας, πολέμων, διώξεων και πολλαπλών απωλειών, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, όταν δεν υποστηρίζονται επαρκώς, μπορεί να αναπτύξουν ψυχοκοινωνικές δυσκολίες που έρχονται να προστεθούν στα τραύματα του παρελθόντος, στην παρούσα έλλειψη μίας φυσιολογικής ζωής στη χώρα υποδοχής και στο αβέβαιο μέλλον που διαγράφεται μπροστά τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, μετά το μεγάλο και επικίνδυνο μεταναστευτικό τους ταξίδι, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες-ριες και πρόσφυγες διαμένουν σε υπερπλήρεις καταυλισμούς με φτωχές και ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, εκτεθειμένοι σε κινδύνους όπως βία, κακοποίηση, εκμετάλλευση, παιδική εργασία και εμπορία ανθρώπων. Στην καλύτερη περίπτωση, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι διαμένουν σε δομές φιλοξενίας ή διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης μαζί με συνομηλίκους χωρίς την εξατομικευμένη φροντίδα και προσοχή που κάθε ανήλικος δικαιούται. Περιμένουν υπομονετικά για πολλούς μήνες ή και χρόνια μέχρι να ολοκληρωθούν οι υποθέσεις οικογενειακής επανένωσης τους. Και όταν η αναμονή παρατείνεται για μεγάλο διάστημα ή το επιθυμητό αποτέλεσμα δεν επιτυγχάνεται μέσω της νόμιμης διαδικασίας, ορισμένοι ανήλικοι εγκαταλείπουν τις δομές φιλοξενίας μόνοι τους ή με τη βοήθεια διακινητών για να φτάσουν στον τελικό τους προορισμό, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι είναι η πιο ευάλωτη ομάδα του προσφυγικού και μεταναστευτικού πληθυσμού. Συχνά βιώνουν διαταραχή μετατραυματικού στρες, άγχος και κατάθλιψη, μοναξιά, αποξένωση και άλλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν τον εαυτό τους απέναντι στο τραύμα, και δεδομένου ότι δυσκολεύονται πολύ να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, μπορεί να αυτοτραυματίζονται ή να κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών, φαρμάκων και αλκοόλ (Fondazione L’albero Della Vita Onlus, 2021 ˙ Nordic Welfare Centre, 2020). Μια διαχρονική έρευνα αποκάλυψε ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι επιμένουν στην πάροδο του χρόνου, με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες και το άγχος να παραμένουν στα ίδια επίπεδα ακόμη και μετά από πέντε χρόνια παραμονής στη χώρα υποδοχής (Jensen et al., 2019). Μια πιθανή εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι η διαβίωση “in limbo” σε δομές φιλοξενίας αυξάνει την απομόνωση και καθυστερεί την αυτονομία, περιορίζει τις ευκαιρίες των ανηλίκων για ανθρώπινη επαφή και κοινωνικοποίηση, εξατομικευμένη φροντίδα και υποστήριξη και εμποδίζει την ένταξή τους στην κοινωνία, τροφοδοτώντας την περιθωριοποίηση και την προκατάληψη εναντίον τους.

Η μετανάστευση συνεπάγεται την απώλεια καθετί οικείου: του σπιτιού, της οικογένειας και των φίλων και κανείς δεν μένει ανεπηρέαστος από αυτή τη διαδικασία. Μην γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν δεν μπορείτε να διαχειριστείτε την αβεβαιότητα και το να μην γνωρίζετε πότε θα τον αποχωριστείτε αν επανενωθεί με τα μέλη της οικογένειάς του ή αν μετεγκατασταθεί σε άλλη χώρα. Μην γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν δεν θέλετε να ακολουθήσετε το ρυθμό του ή αν περιμένετε να δεθεί μαζί σας από τη μια μέρα στην άλλη. Μην γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν δεν αισθάνεστε άνετα με τη σιωπή του (βλ. Kohli, 2006), με το ότι δεν σας εκμυστηρεύεται την ιστορία του ή δεν σας εμπιστεύεται απόλυτα: αυτές ήταν οι μόνες στρατηγικές αντιμετώπισης που είχε στο παρελθόν για να επιβιώσει. Επίσης, μην γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν επιθυμείτε να αναλάβετε ένα μωρό ή ένα νήπιο – στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι στην Ελλάδα είναι έφηβοι.

Γιατί λοιπόν να γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου; Γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν πιστεύετε ότι μπορείτε να επιβιώσετε από τις ψυχολογικές διακυμάνσεις της εφηβείας και αν μπορείτε να του δώσετε το χρόνο και το χώρο να ασκήσει τη δική του πίστη και θρησκεία. Γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν θέλετε να μετριάσετε τις απώλειες που έχει υποστεί και να αποτελέσετε ένα σταθερό σημείο αναφοράς γι’ αυτόν, ενδεχομένως το μοναδικό που μπορεί να έχει εδώ και πολύ καιρό (αλλά μην περιμένετε απαραίτητα να το παραδεχθεί). Γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν μπορείτε να ανεχθείτε τη σιωπή, το να μη γνωρίζετε ολόκληρη την ιστορία του και αν μπορείτε να εξασφαλίσετε ότι θα είστε εκεί για να τον ακούσετε αν και όποτε το επιθυμεί, απέχοντας από κριτική και εύκολες λύσεις. Γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν θέλετε να δημιουργήσετε ένα δίχτυ ασφαλείας γι’ αυτόν και να αποκαταστήσετε την κανονικότητα στη ζωή του. Το πλέον σημαντικό, γίνετε ανάδοχοι ενός ασυνόδευτου ανήλικου αν σέβεστε το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να ζει σε ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον – αν θέλετε να του δώσετε την ευκαιρία να ανθίσει όπως οι συνομήλικοί του και να του επιτρέψετε να ονειρευτεί ξανά. Είναι τόσο απλό.
 
Βιβλιογραφία

Fondazione L’albero Della Vita Onlus. (2021). Foster care and alternative forms of care for unaccompanied and separated migrant children. A training toolkit for professionals, families, and minors. http://epic-project.alberodellavita.org/wp-content/uploads/2021/10/TOOLKIT-ENG-new.pdf
Jensen, T. K., Skar, A. S., Andersson, E. S., & Birkeland, M. S. (2019). Long-term mental health in unaccompanied refugee minors: Pre- and post-flight predictors. European Child & Adolescent Psychiatry, 28(12), 1671-1682. https://doi.org/10.1007/s00787-019-01340-6
Kohli, R. K. S. (2006). The sound of silence: Listening to what unaccompanied asylum-seeking children say and do not say. British Journal of Social Work, 36(5), 707-721. https://doi.org/10.1093/bjsw/bch305
Nordic Welfare Centre. (2020). Mental health and well-being of unaccompanied minors: A Nordic overview. https://nordicwelfare.org/wp-content/uploads/2020/03/NWC-Ensamkommandes-ha%CC%88lsa-webb.pdf

Αρθρογράφος, Ηλιάνα Κωνσταντοπούλου, Ψυχολόγος MSc