Η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Κύπρο

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ορίζονται από την “Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού” ως “οι ανήλικοι που έχουν αποχωριστεί και από τους δύο γονείς και άλλους συγγενείς και δεν τελούν υπό την κηδεμονία κανενός ενήλικα που, βάσει νόμου ή εθίμου, έχει την ευθύνη αυτή”.  Τα σχετικά χαρακτηριστικά, βάσει των οποίων ορίζεται η νομική ιδιαιτερότητα του ασυνόδευτου ανηλίκου, είναι επομένως η ηλικία του ανηλίκου, η απουσία υπεύθυνου ενήλικα και η ιδιότητα του μετανάστη. Όλες αυτές οι περιστάσεις επιβάλλουν στο κράτος την υποχρέωση να λάβει τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσει την προστασία του παιδιού, σύμφωνα με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.

Η έννοια του “βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού”, είναι κεντρική έννοια, η οποία αναφέρεται ρητά στη “Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού” του 1990, και ορίζει ότι σε όλες τις ενέργειες που αφορούν τα παιδιά, το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα.

Αναφορικά με θέματα ασύλου έχουν θεσπιστεί Οδηγίες και Κανονισμοί στο πλαίσιο της κοινής πολιτικής ασύλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες είναι οι εξής:

• Οδηγία 2013/33/ΕΕ σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία (αναδιατύπωση),
• Οδηγία 2013/32/ΕΕ σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας (αναδιατύπωση),
• Οδηγία 2011/95/ΕΕ σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας,
• Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 604/2013 για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας ή από απάτριδα (αναδιατύπωση).

Όλα τα πιο πάνω, περιλαμβάνουν διατάξεις, προστετευτικές για τα ασυνόδευτα παιδιά που αιτούνται άσυλο, τα οποία θα πρέπει να θεωρούνται ως ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα. Στις διατάξεις αυτές, τονίζεται η υποχρέωση των κρατών να διασφαλίζουν το συμφέρον των ασυνόδευτων παιδιών, και κατά την εκτίμηση του συμφέροντος αυτού, να λαμβάνουν δεόντως υπόψη, ανάμεσα σε άλλα, τη δυνατότητα επανένωσης της οικογένειας και να αναζητούν τα μέλη της οικογένειας του ασυνόδευτου ανηλίκου, το συντομότερο δυνατόν, αφότου υποβληθεί αίτηση παροχής διεθνούς προστασίας καθώς επίσης και την υποχρέωση να διορίζουν εκπρόσωπο του ασυνόδευτου παιδιού.

Στην Κύπρο, η εθνική νομοθεσία, έχει ήδη ενσωματώσει αρκετές από τις πρόνοιες των προναφερθείσων Οδηγιών. Πιο συγκεκριμένα, ο περί Προσφύγων Νόμος [Ν. 6(I)/2000, όπως τροποποιήθηκε] προνοεί την εφαρμογή της Αρχής του Συμφέροντος του παιδιού κατά την εφαρμογή του Νόμου γενικά και από όλες τις Αρχές, τον καθορισμό κηδεμόνα και τον καθορισμό εκπροσώπου κατά τη διαδικασία εξέτασης της αίτησης ασύλου τους. Η ιδιότητα του κηδεμόνα και του εκπροσώπου συμπίπτει στη/ο Διευθύντρια/τη Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας.

Αναλυτικότερα, στο ά.10 του Ν.6(Ι)/2000, γίνεται μια εκτενής αναφορά σχετικά με τους ασυνόδευτους ανήλικους αιτητές ασύλου και όλες τις σχετικές διαδικασίες που θα πρέπει να ακολουθούνται, προκειμένου να διασφαλίζονται τα δικαιώματά τους ως παιδιά, τα οποία βρίσκονται σε κατάσταση μετανάστευσης ασυνόδευτα και ως εκ τούτου κρίνονται ως ιδιαίτερα ευπαθής ομάδες.

Σχετικά με τους ασυνόδευτους ανήλικους και την αναδοχή, επίσης το ά.10 του ιδίου Νόμου, στην παράγραφο 2(Β) αναφέρει ότι ο Διευθυντής των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας διασφαλίζει ότι ασυνόδευτοι ανήλικοι αιτητές, από την ημερομηνία υποβολής της αίτησής τους έως τη στιγμή που υποχρεούνται να εγκαταλείψουν τις ελεγχόμενες από την Κυβέρνηση της Δημοκρατίας περιοχές, πρέπει να φιλοξενούνται, απαριθμώντας τις δομές και τους τρόπους φιλοξενίας και αναφέροντας στο σημείο (β) την φιλοξενεία από ανάδοχο οικογένεια.

Η φιλοξενία ασυνόδευτων ανήλικων από ανάδοχη οικογένεια, ρυθμίζεται όπως ρυθμίζονται οι διαδικασίες αναδοχής όλων των ανάδοχων παιδιών, ασυνόδευτων ή μη. Στην Κύπρο, δεν υπάρχει ακόμα επίσημη νομοθεσία αφορώσι αποκλειστικά την Αναδοχή, ωστόσο αυτή ρυθμίζεται από τον Περί Παίδων Νόμο Κεφ. 352 και συγκεκριμένα στο ΜΕΡΟΣ VIII ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΑΔΟΧΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ (στο νόμο ως: PART VIII FOSTER CHILD PROTECTION).

Σε γενικές γραμμές αναφορικά με την αναδοχή, η νομοθεσία προνοεί όπως η Διευθύντρια Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας αναλαμβάνει τη φροντίδα και προστασία των παιδιών (γονική μέριμνα), σε περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι γονείς εγκαταλείπουν ή δεν είναι σε θέση να εκτελέσουν τις γονικές τους υποχρεώσεις. Επίσης, ο περί Προσφύγων Νόμος του 2000, ορίζει ως κηδεμόνα την Διευθύντρια Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας παιδιού που εισέρχεται στην Κυπριακή Δημοκρατία χωρίς το γονέα ή νόμιμο κηδεμόνα του και έχει υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας.

Η ανάληψη της φροντίδας ενός παιδιού από τη Διευθύντρια Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ), εξυπακούει τη μετακίνηση του από το περιβάλλον, στο οποίο ζει και την τοποθέτηση του σε ανάδοχη οικογένεια (κατά προτίμηση συγγενική) ή ανάδοχο γονέα, εφόσον κρίνεται κατάλληλη ή σε ίδρυμα παιδικής προστασίας.

Ανάδοχες οικογένειες ή ανάδοχος γονέας, είναι αυτοί που έχουν εγκριθεί από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, ως κατάλληλες, μετά από διερεύνηση, για να προσφέρουν υποκατάστατη οικογενειακή φροντίδα σε παιδιά που απέχουν/μετακινούνται από το οικογενειακό τους περιβάλλον για ένα χρονικό διάστημα. Με τον τρόπο αυτό, προσφέρεται στο παιδί οικογενειακό περιβάλλον, που είναι θεμελιώδες για τη δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Αναφορικά με τα έξοδα των παιδιών σε ανάδοχες οικογένειες, καταβάλλονται μηνιαία τροφεία από τις ΥΚΕ.

Σύμφωνα με τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ (αριθ. 604/2013/ΕΕ), ένας ασυνόδευτος ανήλικος που έχει υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας στην Κύπρο ή οποιαδήποτε άλλη συμβληθείσα χώρα, δικαιούται οικογενειακή επανένωση σε άλλο κράτος μέλος, εάν ένα από τα ακόλουθα μέλη της οικογένειάς του διαμένει νόμιμα στο εν λόγω κράτος: πατέρας, μητέρα ή άλλος ενήλικος που ασκεί τη γονική μέριμνα σύμφωνα με το δίκαιο του κράτους μέλους στο οποίο διαμένει ο ενήλικος, αδελφός ή αδελφή, θεία και θείος και παππούδες και γιαγιάδες. Το κράτος στο οποίο μεταφέρεται το παιδί είναι υπεύθυνο για την εξέταση της υποβληθείσας αίτησης ασύλου και ενεργεί με βάση το θεμελιώδες κριτήριο του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Στο πλαίσιο αυτό, ο κηδεμόνας και οι υπεύθυνοι των εγκαταστάσεων υποδοχής διαδραματίζουν τον θεμελιώδη ρόλο της ενημέρωσης, της υποστήριξης και της επαλήθευσης της ορθής διεξαγωγής των διαδικασιών. Ειδικότερα, εναπόκειται στον κηδεμόνα να παραδώσει όλα τα έγγραφα που έχουν συγκεντρωθεί για την υποστήριξη της αίτησης οικογενειακής επανένωσης στο Αστυνομικό Τμήμα, το οποίο αποστέλλει την έκθεση στη Μονάδα Δουβλίνου του κράτους όπου βρίσκεται ο συγγενής του ανηλίκου, ώστε αυτή να προβεί στους απαραίτητους ελέγχους και να αποφασίσει σχετικά με την αίτηση ανάληψης ευθύνης εντός δύο μηνών από την παραλαβή της αίτησης.

Οι διαδικασίες επαλήθευσης αποσκοπούν κυρίως στην πιστοποίηση: του οικογενειακού δεσμού, της κανονικότητας της διαμονής του συγγενή και της ικανότητάς του να φροντίζει τον ανήλικο, της γραπτής συγκατάθεσης του ανηλίκου, του κηδεμόνα και του συγγενή για την επανένωση. Σε περίπτωση που ο ανήλικος αναληφθεί από το κράτος στο οποίο διαμένει ο συγγενής, με κοινοποίηση στον κηδεμόνα του ανηλίκου, απαιτείται απόφαση του Δικαστηρίου Ανηλίκων ή του Επαρχιακού Δικαστηρίου που έχει δικαιοδοσία και λειτουργεί ως Δικαστήριο Ανηλίκων, προκειμένου να εκτιμηθεί αν η επανένωση είναι προς το συμφέρον του ανηλίκου, εκδίδοντας έτσι το διάταγμα για τη μεταφορά που θα διενεργηθεί από την Αστυνομία.